Gençlerin Tehlikeli Oyunu - Sentetik Marijuana (Bonzai)
Prof. Dr. Ayhan Kalyoncu
Ülkemizde bonzai, jamaika veya bonz olarak bilinir. ABD’de ise “Spice”, “K2”, “Bombay Blue”, “Black Mamba”, “Fake Weed” (Sahte Ot) gibi isimlerle satılır.
Sentetik marijuana, laboratuvar ortamında ot ve benzeri maddelerin kimyasal likitlerle spreylenmesi sonucu oluşturulan, normal marijuananın içinde bulunan THC maddesi gibi etki yapması beklenen bir uyuşturucu türüdür. İlk olarak 2004 yılında Avrupa’da üretildiğinde “zararsız’’, ‘’marijuanaya yasal bir alternatif’’ ve “tasarımcı uyuşturucusu’’ gibi açıklamalarla pazarlanmıştır. Ülkemizde son birkaç yıldır bulunmasına rağmen kullanımı hızla yaygınlaşmıştır.
Sentetik marijuana nasıl kullanılır?
Kullanımı normal marijuanaya benzer. İki şekilde tüketilir:
Madde tütün veya normal marijuana ile karıştırılarak sigara gibi sarılarak içilir.
Madde kendi başına ya sigara gibi sarılır ya da pipo veya kova (nargile benzeri bir alet) yardımıyla kullanılır.
Sentetik marijuana aynı zamanda kek, çay gibi yiyecekler ve içeceklerin içine karıştırılarak da tüketilebilir. Ayrıca ‘’tütsü’’ olarak satılmakta olup, görüntüsü daha çok odaya güzel koku vermek için biriktirilen çiçek ve ot yapraklarına benzer. Yanlış reklam! Sentetik marijuana ve benzeri maddelerin genellikle çeşitli bitkilerden alınan “doğal” psikoaktif maddeler içerdiğine dair yanlış bir bilgi dolaşmaktadır. Her ne kadar bazen doğal bitkilerden alınan maddeler üretiminde kullanılsa da, yapılan kimyasal analizler sonucu, bonzai ismi ile de bilinen uyuşturucunun içinde bulunan malzemelerin sentetik bileşenlerden oluştuğu saptanmıştır. İlk olarak bir tütsü çeşidi olarak pazarlanan madde, “insan tüketimine uygun değildir’’ uyarısıyla satılıyordu. Uzun yıllar caydırıcı bir yaptırım uygulanmaması ve erişimin özellikle internet üzerinden kolay olması sebebiyle, sentetik marijuana ve benzeri maddeler başta lise öğrencileri olmak üzere gençler arasında popüler hale geldi. Bunun üzerine bu maddelerin satışına ve tüketimine Türkiye çapında yasak getirildi.
Sentetik marijuananın yapımında kullanılan kimyasalların içinde bulunan THC maddesi, normal marijuananın içindekinden çok daha kuvvetli bir etkiye sahip olduğundan kullanıcılar için çok daha zararlı sonuçlar doğurur. Sentetik marijuana yapımında kullanılan bu kimyasalların oluşturdukları yan etkilerin neler olduğu hakkında halen yeterince bilgiye sahip değiliz. Her geçen gün kullanıcılarda yeni ve daha önceden bilinmeyen önemli yan etkiler saptanıyor. Ayrıca sentetik marijuananın yapımında kullanılan şimdiye kadar saptanmış olan beş kimyasal maddenin tıbbi hiçbir faydası saptanmamıştır. Amerikan Narkotik Birimi tarafından sentetik marijuana yapımında kullanılan bu maddelerin ticaretinin yapılması ve bulundurulması yasaklanmıştır. Ancak üreticiler bu yasaklardan kurtulabilmek için sentetik marijuana karışımlarında zaman zaman farklı kimyasallar kullanabiliyor. Yine de, Amerikan Narkotik Birimi bu durumu oldukça yakından takip ettiği için sentetik marijuana yapımında kullanılan yasaklı maddeler listesi sürekli olarak güncelleniyor.
Kullanım Yaygınlığı
Ülkemizde son yıllarda yatarak tedavi için bağımlılık tedavi kliniklerine başvuran kişilerin eroinden sonra en sık kullandıkları madde sentetik marijuanadır. Bu maddenin erişilebilirliğinin kolay olması ve toplum içinde yaygın olan maddenin “zararsız” olduğu yönündeki yanlış inanış nedeniyle bu uyuşturucunun popülerliği hızla artmıştır. Ayrıca maddenin, marijuana ve diğer uyuşturuculara göre idrar tahlilinde tam olarak saptanamıyor olması onu popüler yapan nedenlerden bir diğeridir.
2011 yılında ABD’de yapılan bir araştırmaya göre lise öğrencileri arasında sentetik marijuana, normal marijuanadan sonra ikinci en çok kullanılan uyuşturucudur. Kızlara oranla erkekler arasında daha popüler bir kullanımı vardır. Erkek kullanıcılarının sayısı kız kullanıcıların iki katından fazladır. Bu araştırmaya göre, ABD’deki lise öğrencilerinin aşağı yukarı yüzde 36’sı normal marijuana, yüzde 11’inden biraz fazla bir grup ise sentetik marijuana kullandığını belirtmiştir. Ülkemizde halen bu maddenin kullanım yaygınlığı ile ilgili yapılan bir araştırma olmamasına rağmen benzer sonuçların çıkacağı kanaatini taşıyorum.
Etkileri
Sentetik marijuanada bulunan bileşenler bu reseptörlerle normal marijuanada bulunan THC’ye nazaran, daha güçlü bir bağ kurarak kişilerin daha güçlü ve tahmin edilemez etkiler yaşamasına neden olur. Sentetik marijuanada bulunan kimyasal bileşenlerin ne olduğu tam olarak bilinmediğinden, bu maddeyi kullanan kişilerin maddeden bekledikleri etkilerden çok daha ciddi sonuçlara maruz kaldıkları biliniyor.
Birçok yasa dışı ve “dizayn edilmiş” uyuşturucu maddelerin içinde bulunan bileşenler bilinmiyor. Sentetik marijuana da olduğu gibi hepsinin içinde toksik maddeler bulunduğu düşünülüyor. Bu sentetik kimyasallar ile beyindeki THC reseptörleri arasındaki bağ ne kadar güçlenirse, kişilerin madde kullanımına bağlı anksiyete ve paranoya yaşama ihtimalleri de o kadar artar.
Beyni Nasıl Etkiler ?
Sentetik marijuana kullanıcıları bu maddeyle ilgili deneyimlerini normal marijuananın yarattığı etkilere benzer şekilde aktarmışlardır.
Mizaç yükselmesi (keyif),
Rahatlama,
Algılama değişimi.
Normal marijuanadan farklı olarak sentetik marijuanada bulunan kimyasallar nedeniyle kullanıcıların daha kuvvetli etkiler yaşaması muhtemeldir. Bazı kullanıcılar akıl hastalığı bulgusu olan psikotik semptomlar geliştirebilirler. Bu kişiler aşırı anksiyete, paranoya ve halüsinasyon gibi etkiler yaşadıklarını söylerler. Sentetik marijuanada bulunan kenevir benzeri bileşenler beyindeki hücre reseptörlerini etkileyerek normal marijuanada bulunan THC’nin yarattığı etkiden 100 kat fazlasını yaratır. Bu bileşenler, HU-210, CP 47,497, JWH-018, JWH-073, JWH-398, JWH-250’dır. Bu da sentetik marijuananın çok zararlı, tahmin edilmesi mümkün olmayan, çok güçlü etkiler yaratmasına neden olur.
Şu ana kadar sentetik marijuananın beyinde yarattığı etkilerle ilgili yapılmış bilimsel bir çalışma bulunmuyor. Fakat bununla birlikte sentetik marijuananın içinde bulunan kimyasalların, normal marijuanadaki birincil psikoaktif madde olan THC gibi beyindeki aynı reseptörleri etkilediği biliniyor.
Sağlığa Etkisi
Sentetik marijuana kullanıcılarının aktardığı semptomlar arasında;
Kalp çarpıntısı,
Kusma, heyecan,
Aşırı sözel veya motor hareketlilik,
Amaçsız huzursuzluk,
Elleri ovuşturma,
Giysilerle oynama,
Volta atma,
Bağırıp çağırma,
Hayıflanma,
İnleme gibi sürekli tekrarlanan,
Aşırı terleme,
Bilinç bulanıklığı,
Halüsinasyonlar vardır.
ABD’den alınan verilere göre, 2010 yılında, sentetik marijuana nedeniyle hastanelerin acil servislerine 11 bin 400 kişi başvurmuştur. Sentetik marijuananın neden olduğu başlıca komplikasyonlar:
Yüksek kan basıncı,
Kalbe giden kan akışının yavaşlaması ve kalp krizi,
Mide bulantısı, kusma,
Aşırı anksiyete,
Kriz ve nöbetler,
Böbrek yetmezliği.
Pediatrics Dergisi, 2011 sayısında sentetik marijuana kullanımı sonrası hastaneye kaldırılan ergenlik dönemindeki üç gencin hikayesini yayınlamıştı.. Hastalarda görülen semptomlar, değişen seviyelerde katatoni (sözlü ya da fiziksel herhangi bir uyarılmaya cevap verememe, katılaşma ve acı hali), kalp çarpıntısı, heyecan, aşırı anksiyete, baş dönmesi, baş ağrısı, aşırı terleme, konuşmanın yavaşlaması ve bilinç bulanıklığıydı. Hastalardan ikisi, kullanımdan 3-4 saat sonrasında normal haline dönmüş fakat biri taburcu edilmeden önce tam bir gününü hastanede geçirmişti.
Sentetik marijuananın üreme, kanser gelişimi, hafıza veya bağımlılık üzerindeki uzun dönem etkileri henüz bilinmemektedir. Bir araştırmaya göre sentetik marijuanada bulunan kimyasallardaki ağır metaller, sağlığı olumsuz yönde etkiliyor.
Bağımlılık Yapar mı?
Sentetik marijuananın birkaç kullanımdan sonra eroin, kokain gibi güçlü bağımlılıklara neden olduğu saptanmıştır. İlk kullanımlarında olumsuz deneyimler yaşayan kişilerin bile sonrasında madde kullanımını bırakmadıkları ve madde arayışı içine (craving) girdikleri gözlemlenmiştir.
Düzenli kullanıcılar kısa bir süre bile kullanmadıklarında kaygı, titreme, terleme, halüsinasyon gibi yoksunluk semptomları geliştirebilirler. Normal marijuana gibi, sentetik marijuana da vücuttan uzun süre atılmaz.
TEDAVİ
Herkese uygun olabilecek tek bir tedavi yöntemi yoktur. Uygulanacak olan tedavinin amacı bağımlı olan kişiyi aile içinde, iş hayatında ve toplumda verimli hale getirecek işlevsellik düzeyine getirmek olmalıdır. Bunun için de tedavi ortamlarını, yapılacak müdahaleleri ve hizmetleri her bir bağımlının kendine özgü sorunlarına ve ihtiyaçlarına göre ele almak gerekir.
Uygulanacak tedavinin kolayca ulaşılır olması gerekir. Madde bağımlısı bireyler tedaviye girme konusunda kararsız olabilecekleri için tedaviye girmeye hazır oldukları zaman fırsatlardan yararlanmak çok önemlidir. Eğer bağımlı kişiler tedaviyi talep ettiklerinde kendilerine tedavi olanaklarına kolayca ulaşamazlarsa tedavi taleplerinden vazgeçebilirler. Bu durum, tedavi edebileceğimiz bağımlıları kaybetmemize neden olabilir. Bunun için de bağımlı hastaları her zaman kabul edecek tedavi merkezlerine gereksinim vardır. Bu merkezlere başvuran bağımlılara randevu vererek bekletmek doğru değildir. Çünkü bekleme sürecinde iken daha fazla fiziksel ve psikolojik zarar görebilirler, yüksek doz kullanımı nedeni ile ölebilirler veya kriminal olaylara karışabilirler yada motivasyonlarını kaybederek tedaviden vazgeçebilirler. Halbuki tedavi ekibinin amacı bağımlı kişinin tedavi, motivasyonunu sınamak değil artırmak olmalıdır.
Bağımlı kişiler için seçilecek tedavi her türlü gereksinimlerini hedef almalıdır. Bağımlı kişilere uygulanacak tedavinin etkili olabilmesi için amaç sadece madde kullanımının kesilmesi olmamalıdır. Aynı zamanda madde kullanımına bağlı oluşan tıbbi, psikolojik, sosyal, mesleki ve yasal sorunlara hitap edilmelidir.
Tıbbi detoksifikasyon bağımlılık tedavisinin sadece ilk safhasıdır ve tek başına uzun vadede madde kullanımını değiştirmeye pek az yararı vardır. Madde kullanımının kesilmesine bağlı görülen yoksunluğun akut fiziksel belirtileriyle güvenli şekilde başa çıkmak için hastalara tıbbi detoksifikasyon uygulanır. Ancak tek başına tıbbi detoksifikasyon nadiren bağımlıların uzun süreli yoksunluklarına yardımcı olur. Ancak bazı bağımlılar yoksunluk dönemlerini atlatamadıkları için tedavi olamazlar. Bu nedenle rahat ve sıkıntısız geçirilecek bir detoksifikasyon uygulaması etkin madde bağımlılığı tedavisinin güçlü bir öncüsüdür.
Tedavinin etkin olması için bağımlı hastanın gönüllü olması şart değildir. Bağımlı hastanın motivasyonu ne kadar güçlü olursa tedavi süreci o kadar kolaylaşır. Aileden, iş yerinden veya ceza adalet sisteminden gelen onay, teşvik veya zorlama hem bağımlının tedaviye girişini ve tedavide kalınmasını hem de madde tedavi müdahalelerinin başarısını ciddi şekilde artırabilir.
Tedavi sürecinde bağımlı hastanın olası bir madde kullanımı için sürekli kontrol yapılmalıdır. Tedavi sırasında madde kullanımına kaymalar olabilir. Tedavi sırasında bir hastanın madde veya alkol kullanımını, örneğin idrar testi veya diğer testlerle takip etmenin amacı hastanın madde kullanma dürtülerine karşı koymasına yardımcı olmaktır. Böyle bir takip, madde kullanımına dair erken kanıt sağlayarak bağımlının tedavisinin düzenlenmesine yardımcı olur. Yasadışı madde kullanımında testleri pozitif çıkan hastalara geri bildirimde bulunmak takibin önemli bir unsurudur.
Madde bağımlılığından iyileşmek uzun bir süreç olabilir ve sıklıkla birkaç kez tedavi denemesini gerektirir. Bağımlı hastaların sadece bir kez tedavi ile başarılı olmaları çok nadir görülen bir durumdur. Genellikle bağımlı hastalarda, diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi tedavi sürecinin herhangi bir döneminde de nüksler olabilir. Bağımlı hastaların uzun süreli ayıklık dönemlerinin olmaları ve eski işlevselliklerine ulaşmaları için uzun süreli tedaviye ve hatta çoğul tedavi denemelerine ihtiyaçları olabilir.
Hastanın tedavisi için doğru seçilen ilaçlar, psikoterapi ve danışmanlık hizmetleri tedavinin önemli unsurlarıdır.